Η παραµονή του στη γαλλική πρωτεύουσα, όπου οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισµού ασκούσαν ακόµα έντονη επίδραση, έδρασε καταλυτικά στη διαµόρφωση των αντιλήψεών του. Εκεί, ο Καΐρης, µε βάση τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης, συγκρότησε τη µεθοδολογία και το περιεχόµενο της διδασκαλικής του θεώρησης, στην οποία κυριαρχούσαν οι ανθρωπιστικές του πεποιθήσεις. Παρέµεινε περί τα τέσσερα έτη στο Παρίσι και είχε την ευκαιρία να συνδεθεί στενά µε τον Αδαµάντιο Κοραή, που τον αποκαλούσε «της ασθενούς Ελλάδος αληθινό ιατρό».
Μετά την πάροδο αρκετών χρόνων, τον Αύγουστο του 1814, ο Καΐρης γράφει στον Κοραή: «Όχι µόνον εις ταύτην την ζωή, αλλά και εις αυτόν τον Άδη, θέλω ενθυµείσθαι, τας µετά σού συναναστοφάς εκείνας! Είναι των αδυνάτων αδύνατον, όταν πέση λόγος περί µαθήσεως, να µην αναφέρω το όνοµά σου. Και πώς όχι, όταν οι Έλληνες όλοι, νέοι και γέροντες, χρεωστούσι να σε έχωσι και εις την καρδιάν και εις τα χείλη;».
Στο Παρίσι έρχεται σε επαφή µε τις µεγάλες επιστηµονικές κατακτήσεις του 18ου αιώνα. Ήδη έχουν κάνει την εµφάνισή τους οι µεγάλες βιοµηχανικές µονάδες, οι οποίες εφαρµόζουν τα επιστηµονικά επιτεύγµατα στην παραγωγική διαδικασία. Η επιστηµονική έρευνα στα πρώτα βήµατά της χρησιµοποιείται σαν εργαλείο επίλυσης προβληµάτων της παραγωγής. Στο Παρίσι θα µελετήσει την εξέλιξη της αστρονοµίας και τις διάφορες υποθέσεις για το άπειρο, τη δηµιουργία των ουράνιων σωµάτων και την προέλευση της κίνησης.
Ταυτόχρονα µελετά τη φιλοσοφική διδασκαλία του Βολταίρου, από τον οποίο δέχεται σοβαρές επιδράσεις, αλλά και των προγενέστερων στοχαστών, όπως του Γκασεντί και των ουτοπιστών. Στα τέλη του 1810 ο Καΐρης αποφασίζει να επιστρέψει στη σκλαβωµένη του πατρίδα, γεµάτος νέες ιδέες και πάθος να τις µεταλαµπαδεύσει στη νέα γενιά των Ελλήνων ως απαραίτητη προϋπόθεση αυτοσυνειδησίας και εθνικού καθήκοντος, προκειµένου το Έθνος φωτισµένο να οδηγηθεί στην πολυπόθητη απελευθέρωση…
Επιστροφή στην πατρίδα
Με το που πάτησε το πόδι του στην Ελλάδα, ο Καΐρης άρχισε το διδακτικό - διαφωτιστικό του έργο. Αρχίζει από τη γνώριµή του Σχολή των Κυδωνιών και από τον Φεβρουάριο του 1811 πηγαίνει στη Σχολή της Σµύρνης, όπου τον ζητούν επιτακτικά προκειµένου να ανεβάσει το επίπεδο της σχολής µε τις γνώσεις του. Το 1812 επιστρέφει και πάλι στις Κυδωνιές, όπου και θα παραµείνει µέχρι την Επανάσταση. Στις σχολές αυτές, ο Καΐρης δίνει ιδιαίτερη έµφαση στην εκλαΐκευση των επιστηµονικών γνώσεων, στην καλλιέργεια των θετικών επιστηµών, που στις µέρες του γίνεται κύριο µάθηµα και διδασκόταν επί τέσσερα συνεχή έτη.
Επί των ηµερών του το «Ελληνοµουσείο», ή αλλιώς «Ακαδηµία Κυδωνιών», γνώρισε ήµερες διδακτικής δόξας. Απέκτησε βιβλιοθήκη 800 τόµων, όπως και διάφορα όργανα αστρονοµικά και επιστηµονικά, και αποτέλεσε µια πνευµατική εστία φωτός που έφτασε να φιλοξενεί ακόµα και ξένους µαθητές! Την 1η Μαρτίου 1820 έγραφε χαρακτηριστικά ο Ερµής ο Λόγιος: «Το σχολείο των Κυδωνιών κατέστη το καλήτερον της Ελλάδος όλης και επρόλαβε εις την τελειότητα και το της Χίου και το της Κωνσταντινουπόλεως και ήδη ακόµα επιµελούνται να φέρουν εις την τελειότητα».
Στα χρόνια της Επανάστασης
Ο Καΐρης είχε ήδη µυηθεί στη Φιλική Εταιρία από τον εταίρο Αριστείδη Παπά. Στην Ακαδηµία δίδαξε ώς την καταστροφή των Κυδωνιών από τους Τούρκους, στις 2 Ιουνίου του 1821. Αµέσως µετά, έχοντας στο πλευρό του 100 από τους µαθητές του, πέρασε στα γειτονικά Ψαρά και με το κήρυγμά του προέτρεψε τους κατοίκους του νησιού να ξεσηκωθούν. Έπειτα έφτασε στη γενέτειρά του Άνδρο, όπου και πρώτος ύψωσε την επαναστατική σημαία στις 10 Μαΐου 1821, σε πανηγυρική δοξολογία στον ναό του Αγίου Γεωργίου. Ο Καΐρης έλαβε μέρος ενεργά και με το όπλο στο χέρι στον ξεσηκωμό του Έθνους.
Σαφής είναι και ο Οικονόμος ο εξ Οικονόμων, που αναφέρεται στην ενεργό δράση του Καΐρη, με το όπλο στο χέρι. Υποκινούσε όχι μόνο τους συμπατριώτες του να εξεγερθούν κατά της τουρκικής τυραννίας, αλλά και τους λαούς των γειτονικών χωρών. Τον Μάρτιο του 1822 έλαβε μέρος στην εκστρατεία του Ολύμπου με διοικητή τον Γρηγόριο Σάλα. Εκεί υπέστη τρία τραύματα. Κατόπιν επέστρεψε στην εξεγερμένη Πελοπόννησο, όπου με εντολή της Υπέρτατης Διοικήσεως συγκρότησε στρατιωτικό σώμα από εξόριστους Κυδωνιάτες.
Στα χρόνια της ελευθερίας
Το όνομά του θα γίνει γνωστό παντού και εκλέγεται βουλευτής στην Πρώτη Εθνοσυνέλευση. Ο Καΐρης δεν θα λείψει από καμία συνεδρίαση. Μάλιστα στις 12 Ιανουαρίου του 1828 θα δώσει το «παρών» προσφωνώντας τον Ιωάννη Καποδίστρια όταν αυτός αποβιβάζεται στην Αίγινα για να αναλάβει τις τύχες της χώρας. Το 1835 αρνείται τον Χρυσούν Σταυρόν του Σωτήρος από τον Όθωνα, υπενθυμίζοντάς του να κυβερνά συνταγματικά. Την ίδια στάση θα ακολουθήσει και αργότερα, όταν το 1837 ιδρύεται το Πανεπιστήμιο και είναι ο μόνος που δεν δέχεται τον διορισμό του: «Καθηγητής δεν είναι ο επί μισθώ τω Πανεπιστημίω ή εν άλλοις εκπαιδευτικοίς του κράτους ιδρύμασι διδάσκων, αλλ’ ο πανταχού της γης δια της διδασκαλίας του ή των συγγραμμάτων του ωφελών». Αλλά και όλη η νέα διαμορφωμένη πραγματικότητα, το καθεστώς που έχουν καταφέρει να επιβάλουν οι κοτζαμπάσηδες, τον βρίσκει αντίθετο. «… Ο ισχυρός εν γένει καταδυναστεύει τον ανίσχυρο. ο άδικος κατακυριεύει του δικαίου…». Ταυτόχρονα βάζει ως στόχο να ιδρύσει ένα ορφανοτροφείο για τα ορφανά των αγωνιστών. Αυτή την προσπάθειά του τη βασίζει πάνω στην εμπειρία του Ελληνογαλλικού Λυκείου που ίδρυσε ο Κοραής στο Παρίσι.
Ωστόσο, ο Καΐρης δεν λαμβάνει καμία ουσιαστική βοήθεια σε μιαν εποχή όπου στη χώρα επικρατούν σκοταδιστικές αντιλήψεις και καταδιώκεται επιμελώς κάθε φιλελεύθερη ιδέα. Ο σκοταδισμός ενορχηστρώνεται από το Πατριαρχείο και εδραιώνεται με την υποστήριξη του νεοσύστατου κρατιδίου. Ο λαός εγκαταλείπεται στην τύχη του, διώκεται, καταπιέζεται και πέφτει εκ νέου στην αθλιότητα. Ο Καΐρης αναπτύσσει μία προσωπική θρησκεία, τη «Θεοσέβεια». Πρόκειται για μια μονοθεϊστική διδασκαλία με δικές της τελετές λατρείας και αναφορές στην ισότητα και την ουσιαστική ελευθερία του ατόμου. Για αυτή του τη θρησκευτική θεωρία, θεωρήθηκε σύντομα αιρετικός και επικίνδυνος τόσο από τη Βαυαροκρατία, που έβλεπε στο πρόσωπό του έναν αφυπνιστή του λαού, όσο και από την επίσημη Εκκλησία. Ο πάλαι ποτέ νεαρός διάκονος θα έλθει, μεγάλος πλέον, αντιμέτωπος με τον σκοταδισμό της Εκκλησίας, όπως αυτός ενορχηστρώνεται από το Πατριαρχείο. Η διδασκαλεία του δεν θα αφήσει αδιάφορους τους ανθρώπους της Εκκλησίας.
Κάθε άλλο. όπως γράφει ο Φαρμακίδης, που ως γραμματέας της Ιεράς Συνόδου γνώριζε πρόσωπα και πράγματα, στήθηκε μια ολόκληρη πλεκτάνη σε βάρος του από ανθρώπους «το πλείστον αμαθείς και όλως απαίδευτους, και δια τούτο καταφρονούντες την παιδείαν», από ανθρώπους «ανάγωγους, απαίδευτους, ποταπούς, και κατά την γέννησιν και κατά το φρόνημα»… Και συνεχίζει ο Φαρμακίδης να υποστηρίζει ότι οι διώκτες του Καΐρη προέρχονται «εξ ανθρώπων, οι οποίοι χρεωστούσιν ό,τι έχουσι εις μόνας τας περιστάσεις, και εις ουδέν άλλο προτέρημα». Πρόκειται για ανθρώπους, συνεχίζει, οι όποιοι «φοβούνται την παιδείαν» και «θέλουσιν προς ίδια αυτών τέλη, παρόντα και μέλλοντα, την παχυλήν αμάθειαν τών υπό την Οθωμανικήν εξουσίαν Ελλήνων και των άλλων χριστιανικών εθνών». Ο Καΐρης τελικά καταδικάστηκε από εκκλησιαστικό δικαστήριο. Ως γραμματέας της Συνόδου, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης υπερασπίστηκε τον φιλόσοφο και προσπάθησε, χωρίς αποτέλεσμα, να τον μετακινήσει από τις θέσεις του, προτείνοντας εν τέλει να του επιτραπεί η έξοδος από την Ελλάδα, όπως επιθυμούσε, προκειμένου να λυθεί το πρόβλημα. Στον αντίποδα, ο κληρικός Κωνσταντίνος Οικονόμου ο εξ Οικονόμων ηγήθηκε της συντηρητικής μερίδας που επιθυμούσε την εξόντωση του Καΐρη.
Η κυβέρνηση, με το από 28 Οκτωβρίου 1839 διάταγμα, διέταξε την εξορία του Θεόφιλου Καΐρη στη Σκιάθο και μετά στη Θήρα. Με τη Συνταγματική Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 ο Καΐρης, με τη βοήθεια του παλαιού συμμαθητή του Ιωάννη Κωλέττη, επανήλθε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Άνδρο, όπου συνέχισε τη λειτουργία του Ορφανοτροφείου του. Παρ’ όλα αυτά, έχει μπει ήδη στο στόχαστρο του σκοταδιστικού κατεστημένου της Εκκλησίας και του κράτους. Έτσι, ο υπουργός Δικαιοσύνης Βόλβης, στηριζόμενος σε έγγραφο της Συνόδου, διατάζει τον εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Σύρου να προβεί εκ νέου σε δίωξη του Καΐρη και των συνεργατών του. Το δικαστήριο της Σύρου εκδίδει την υπ’ αριθ. 181/21.12.1852 καταδικαστική απόφαση, με φυλακίσεις για όλους και ειδικότερα διετή φυλάκιση για τον Θεόφιλο Καΐρη.
Ο Καΐρης, ασθενής ήδη και σε προχωρημένη ηλικία, μεταφέρεται στις φυλακές Σύρου, όπου λίγες μέρες αργότερα, στις 13 Ιανουαρίου 1853, αφήνει την τελευταία του πνοή.
Εν κατακλείδι, ο Καΐρης έζησε στο μεταίχμιο της νεοελληνικής ιστορίας. Οραματίστηκε την απελευθέρωση της πατρίδας του, πάλεψε με όλες του τις δυνάμεις για την πνευματική αναγέννηση του λαού, επηρεασμένος από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού. Προσπάθησε να ανοίξει νέους δρόμους στη σύγχρονη ελληνική σκέψη. Έλαβε μέρος ενεργά με το όπλο στο χέρι στην απελευθέρωση της πατρίδας, εργάστηκε για την οργάνωση της ελεύθερης ζωής του Έθνους και, τέλος, πέθανε στη φυλακή επειδή τολμήσει να υψώσει το ανάστημά του στον σκοταδισμό και τον κλήρο!
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου